OROFASİYEL AĞRILAR ve TEMPOROMANDİBULAR EKLEM (ÇENE EKLEMİ) RAHATSIZLIKLARI
Tüm ağrılarda olduğu gibi çene ve yüz bölgesini ağrıları hastaların yaşam kalitesini ve psikolojilerini son derece olumsuz yönde etkilemekte, tedbirlerinin alınmadığı durumlarda genel sağlıklarını tehdit eden sonuçlara sebep olabilmektedir. Ağrılar eğer odontojen (diş ve çevre dokuları) kaynaklı ise uygun tedavilerin gerçekleştirilmesi hastaları iyileştirecektir. Ancak bazı ağrıların farklı karakterleri bulunmaktadır ve bu bölümde onlara yer verilecektir.
Diş hekimliğinde odontojen ağrıların yanı sıra en sık karşılaşılan ağrı tipleri aşağıda sıralanmıştır:
Yansıyan Ağrı: Ağrı kaynağı olan bölgede değil, başka bir bölgede hissedilir. Anjina pektoris ağrısının kola ve çeneye yansıması, dişlerden kaynaklanan ağrıların diğer dişlere hatta baş ve boyuna yansıması (örnek: yirmi yaş dişlerinin ağrısının boyun ve kulak bölgesinde hissedilmesi), baş ve boyundan kaynaklanan ağrıların dişlerde hissedilmesi (örnek: maksiller sinüslerden kaynaklanan ağrıların üst çene azı dişlerinde hissedilmesi) bu ağrı tipine örnektir.
Trigeminal Nevralji: Sebebi halen tam olarak bilinmeyen bu ağrı tipi kısa süreli ancak dayanılmaz şiddette ağrı ataklarıyla karakterizedir. Birkaç saniye ile birkaç dakika arasında süren ağrı keskin, elektrik çarpması veya saplanma tarzında ifade edilir. Genellikle tek taraflıdır. En çok rağbet görülen görüş trigeminal sinir kökünün baskıya maruz kalması sonucu bu ağrıların başladığı yönündedir. Ancak hastaların birçoğu ağrının dişten kaynaklandığını düşünerek ağrıyan taraftaki dişlerini çektirmişler veya çektirmek istemektedirler
Atipik Odontalji: Üst çene küçük azı ve azı dişleri çoğunlukla etkilenir. Bir veya daha fazla dişte veya dişsiz bölgede devamlı seyreden künt (bazen yanıcı, batıcı veya nabız atar tarzda) ağrı mevcuttur. Ağrı aylar bazen yıllar boyunca sürebilir, dönem dönem şiddetli ataklar yapabilir. Hastalarda sıklıkla daha önceden yapılmış dental tedavi hikayesi mevcuttur ancak ağrı yapan diş çekildikten sonra dahi ağrı devam eder.
Miyofasiyal Ağrı Disfonksiyon Sendromu: Temporomandibular bozuklukların ve çene yüz bölgesi ağrılarının en sık görülen formudur. Çiğneme kaslarının aşırı aktivitesinden, hatalı kullanımından, postür bozukluklarından kaynaklanmaktadır. Şakaklar ve göz çevresi, kulak bölgesi, ense ve boyuna yayılan ağrılarla karakterizedir. Etkilenen kas bölgesine bası uygulanması ağrıyı tetikler ve bazen etkilenen kaslarda hareket kısıtlılığı (örnek: çenenin tam açılamaması) mevcuttur.
Çoğunlukla diş sıkma (bruksizm) ile beraber seyreder. Stres bu ağrı tipinin ortaya çıkmasında büyük rol sahibidir. Ancak hastanın anatomik özellikleri, diş sağlığı, dişlerin birbirleri ile olan kapanış ilişkisi, travma, dejeneratif ve iltihapsal eklem rahatsızlıkları da sebep olan faktörler arasında yer almaktadır. Ağrının yansıyan karakterinden ötürü hastalar bazen kulak burun boğaz uzmanlarına başvurabilmekte ve doğru yönlendirmeyle diş hekimleri ve uzman branşları tarafından teşhisleri konulabilmektedir.
Ağrının teşhisinin konmasında ve tedavisinde kapsamlı klinik ve radyografik muayene çok önemlidir. Hastanın ağrı tarifi detaylıca dinlenir, ağrılı bölgede dişsel sorunlar varsa öncelikle tedavi edilir. Bruksizm hikayesi sorgulanır. Bruksizmin tedavisinde okluzal splintler, gece plağı ve botoks uygulamalarından sıklıkla faydalanılmaktadır. Bazı ağrı vakalarının bütüncül tedavisi için algoloji, nöroloji, psikiyatri/psikoloji gibi uzmanlık dallarına da başvurulması gerekebilir.
Temporomandibular Eklem Rahatsızlıkları: Kısaca tarif etmek gerekirse, çene eklemi üst çenede bir yuvası, alt çenede bir boynuzu ve iki eklem yapısı arasında bir eklem diski bulunan, bir takım ligamanlarla (bağlarla) korunan bir yapıya sahiptir. Bir önceki başlıkta bahsedilen miyofasiyal ağrı disfonksiyon sendromu eklem hastalıkları içerisinde klinikte en çok karşılaşılan olgudur. Bunun yanı sıra çene ekleminde görülen başlıca rahatsızlıklar aşağıda sıralanmıştır.
Diskin Redüksiyonlu Deplasmanı Ağız açmada klik sesi ile karakterizedir. Ağız açılımı normal veya hafif kısıtlıdır. Ağrı olabilir veya olmayabilir.Diskin Redüksiyonsuz Deplasmanı Ağız açımında kısıtlılık mevcuttur. Kapalı kilitlenme de denir. Hasta ağzını açarken alt çene etkilenen tarafa doğru hareket eder. Klik sesi duyulmaz. Eklemde hassasiyet ve ağrı mevcuttur.
Eklemde Osteoartrit ve Osteoartroz Bu olgularda klinik bulgular diğer eklem rahatsızlıklarına benzemekle beraber çene hareketlerinde ileri derece kısıtlanma mevcuttur. Eklemdeki dejeneratif değişiklikler radyografik olarak izlenebilir.